Een pelsmantel over het harnas:
de hofnar vertelt.

Een muziektheater voor jong en oud over de muzikale en andere passies van Hendrik VIII.  

Nadia Bierinckx: blokfluiten, luit
Els Spanhove: blokfluiten
Jan Devlieger: blokfluiten
Piet Stryckers: gamba
Dirk De Hertogh: luit, chitarone en slagwerk
Ilse Wijnen: woord

In dit totaalspektakel zijn we getuige van het levensverhaal van Hendrik VIII, koning van Engeland van 1509 tot 1547,   gebaseerd op het boek “De autobiografie van Hendrik VIII” geschreven door Margareth George.
De hofnar en vertrouweling Will Somers becommentarieert op een grappige manier het relaas van de koning. Achter zijn onnozele vermomming schuilt een groot inzicht. Zijn aanwezigheid werkt als een spiegel. Als spotautoriteit kan hij alles in vraag stellen: de kerkelijke hiërarchie, de sociale rangorde, de ethische normen, het politieke bedrijf …

Tijdens de voorstelling kruipt Ilse Wijnen in de huid van de hofnar en het ensemble O Felici vertolkt de muziek van Hendrik VIII himself en tijdgenoten. Zowel zang, luit, viola da gamba en zowat de hele blokfluitenfamilie komen aan bod. Er worden beelden geprojecteerd en O Felici is voor de gelegenheid uitgedost in prachtige renaissance kostuums.

Door de verschillende lagen in het concept  is deze multidisciplinaire voorstelling geschikt voor een breed publiek.

De zotte cultuur: spiegel der ijdelheid

Vanaf de vijftiende eeuw zien we een groeiende spanning tussen enerzijds de Rede en de Wijsheid en anderzijds de Zotheid. Deze begrippen zijn complementair en verwijzen naar de morele categorieën van Deugd en Ondeugd en van Goed en Kwaad. Doordat de Rede zo belangrijk werd, won dwaasheid evenredig aan belang. De nar in zijn veelvormige verschijning, wordt beschouwd als een tussenpersoon die de paradox van het menselijk bestaan uitdrukt. De hofnar, als dialoog-tegenstander, was in principe onaantastbaar. Zijn aanwezigheid werkte als een spiegel. Achter de onnozele vermomming school een groot inzicht. Als spotautoriteit kon hij alles op zijn kop zetten, bevragen en becommentariëren: de kerkelijke hiërarchie, de sociale rangorde, de ethische normen, het politiek bedrijf…

Het principe van de omkering verenigt de tegenpolen. Een gespeelde normverbreking lucht het geweten op.

De hofnar en vertrouweling Will Somer vertelt postuum het verhaal van Hendrik VIII.

Hoe de koning evolueerde, als overgangsfiguur van de Oude naar de Nieuwe Wereld, van een vrome, middeleeuwse koning tot een despotische renaissance-heerser. De hofnar was getuige van zijn gevecht en gekonkel om zijn daden te kunnen verantwoorden en met zijn geweten in het reine te blijven. De wereld veranderde grondig en de koningen hebben mee het gezicht bepaald van de omwentelingen. Op alle vlakken wankelde de Oude Wereld. Dit gegeven herhaalt zich in de geschiedenis. Ook nu stappen we in een nieuwe fase. Onherroepelijke conflicten, niet alleen militaire, uiten een diepgaande crisis op wereldvlak en op alle niveaus van ons menszijn.

Laat de narren de bellen rinkelen en ons weer licht geven door de spot en de lach heen!

Programma
Pastime with good company
Henry VIII (1491-1547)

Consort XVI
Henry VIII (1491-1547)

Consort XXIV
Anonym


De nar 


 Recercada primera
O Felici occhi miei (Jacob Arcadelt 1505-1568)
Recercada sobre O Felici occhi miei
Recercada segonda
Diego Ortiz  (ca 1510-ca 1570)


 Een pelsmantel over het harnas


Fantasia a 3, nr 1 en 2
William Byrd (1543-1623)


Europees schaakbord


Mille regretz  / La cancion del Emperador (drie zettingen)
Josquin des Prez  (ca 1440-1521)
Luys de Narvaéz   (fl 1530-50)
Tielman Susato  (ca 1500-1561/64)


Verlangen naar een troonopvolger


 Uit een anonym populair manuscript in Engeland
[Pavana]: La morte de la ragione
[Gagliarda]: La traditora


Pauze


Tandernaken (2 zettingen)
Tyling (bloeiperiode ca.1450-ca.1475)
Henry VIII (1491-1547)


Geweten


Fantasia con pause et senza pause
Philip van Wilder (ca 1500-1553)


 Lof der zotheid


Browning my dere (2 zettingen)
Elway Bevin (1554-1638)
Clement Woodcock (fl. ca.1575)


Aftakeling


Pavan: The funerals
[Galliard:] Heigh ho holiday
Anthony Holborne (ca 1584 – ca 1602)


 

Het ware verhaal van Hendrik VIII

 

Hendrik VIII (1491-1547) was aanvankelijk niet voorbestemd voor het koningschap. Zijn oudere broer Arthur was de troonopvolger. Vanaf zijn vierde levensjaar wordt Hendrik onderworpen aan een strenge priesteropleiding; hij moet in de eerste plaats God dienen want op de troon hoeft hij toch niet te rekenen. Het pakt echter anders uit. Zijn vader en broer sterven beiden vroegtijdig en zo wordt Hendrik op zijn zeventiende onverwacht koning van Engeland.

Hij trouwt met de beeldschone weduwe van zijn broer zaliger, Catharina van Aragon (tante van Keizer Karel) en het koninklijk paleis tovert hij om van een saai, statig hof tot een stralend centrum van grote pracht en praal waar de wetenschap en kunst hoogtij vieren. Zijne Majesteit was een belangrijk en oprecht beschermer van de muziek. Hij liet van het continent (vasteland) vele ervaren musici overkomen: Philip van Wilder (zie weetjes), de grote luitspeler uit de Nederlanden en ook Dionisio Memo, de gevierde organist van de San Marco in Venetië.

Hendrik verzamelde een menigte minestrelen om zich heen die hem vergezelden op zijn reizen door Engeland en in het buitenland. Zelf bespeelde de koning de luit, de blokfluit, het klavecimbel en zong uitstekend van blad. Bovendien schreef hij zelf muziek. Zo bevat het beroemde manuscript dat naar hem werd genoemd niet minder dan 33 vrij korte stukken naast werk van andere componisten zoals Cornysh, Isaac en Barbireau (deze twee laatste componisten zijn trouwens Nederlandse polyfonisten). Heel bekend werk van Hendrik is het vocale “Pastime with good company” (“Tijdverblijf in goed gezelschap”) en het instrumentale Tandernaken (gebaseerd op een Vlaams volkslied).

Enerzijds was Hendrik VIII zeer intelligent en een groot kunstminnaar, anderzijds was hij volkomen liefdeloos, egoïstisch en ronduit wreed. Hij ruimde zijn volgelingen en dienaren (ook wat echtgenotes) uit de weg als hij hen niet meer in zijn omgeving duldde of zich om politieke redenen van hen wilde ontdoen. Uit het huwelijk met Catharina van Aragon werden zes kinderen geboren, van wie enkel Maria Tudor in leven bleef. Maar de koning wilde een wettige mannelijke erfgenaam. Hendrik geloofde stellig dat een vrouw op de troon een catastrofe zou betekenen voor Engeland; de laatste maal dat dit gebeurde was het land uiteengereten door een burgeroorlog en dergelijke rampspoeden waren ook andere landen overkomen. Hendrik Fitzroy (zie weetjes) was een onwettige zoon verwekt bij minnares Bessie Blount maar  kwam  niet in aanmerking voor de troonsopvolging. Huwelijk en politiek waren in deze tijd zo goed als synoniemen en het zag er naar uit dat wat juridisch gegoochel het probleem zou kunnen oplossen. De Paus was zelfs bereid een speciale dispensatie (uitweg) te verlenen opdat Hendrik Fitzroy zijn halfzuster Mary zou kunnen huwen. Op die manier zou Fitzroy toch nog wettige erfgenaam kunnen worden. Dit ging echter allemaal niet door. Het nieuwe plan was om in het huwelijk te treden met zijn nieuwste maîtresse Anna van Boleyn en op die manier een wettelijke erfgenaam te kunnen verwekken. In 1527 vroeg Hendrik dan ook een echtscheiding (hij was nog steeds getrouwd met Catharina van Aragon) aan bij de Paus. Toen hij in 1533 na talloze onderhandelingen nog steeds geen medewerking had verkregen legde hij zijn zaak voor aan de aartsbisschop van Canterbury. Vervolgens brak hij met de kerk van Rome. De meerderheid van de Engelsen volgde de koning. Er werd toch voor alles een oplossing gevonden, of niet soms? In 1521 had Hendrik VIII nog de titel “Defensor fidei” (“Verdediger van het geloof”) gekregen omdat hij zich in een traktaat tegen Luther (hervormer van de kerk, grondlegger van het Protestantisme) had gekeerd. Hij verdedigde toch de rechtzinnige leer? Enkele hervormingen om bestwil konden toch geen kwaad?

Maar Hendrik ging steeds verder en in 1534 erkende het Parlement bij de “Act of Supreme” de koning als hoofd van de kerk van Engeland. De Anglicaanse kerk ontstond en iedereen, of toch bijna iedereen onderwierp zich. John Ficher (bisschop van Rochester) en Thomas More (zie weetjes) durfden zich verzetten, maar betaalden met hun leven: beiden werden op de Tower in Londen onthoofd. Vooral de dood van Lord Chancellor More, bekend humanist (de humanisten zijn de denkers van de renaissance, hekelden vooral de mistoestanden binnen de kerk) en vriend van Erasmus, zorgde in heel Europa voor grote opschudding.

Hendrik VIII trouwde in totaal zes keer: achtereenvolgens met Catharina van Aragon, Anna van Boleyn, Jane Seymour, Anna van Kleef, Catharina Howard en Catharina Parr. Met name Anna van Boleyn en Catharina Howard verloren het hoofd op het schavot: beiden beschuldigd van ontucht en overspel. Catharina van Aragon werd volgens sommige bronnen vergiftigd. Jane Seymour stierf in het kraambed, dit is de vrouw naast wie Hendrik begraven wilde worden. Anna van Kleef en Catharina Parr overleefden zelfs de koning. Na de dood van Hendrik VIII kwam de nog minderjarige zoon Edward VI op de troon, zoon uit het huwelijk met Jane Seymour. Ondertussen overrompelden de protestanten Engeland. Deze expansiedrift werd bloedig de kop ingedrukt door de katholieke Maria Tudor alias “Bloody Mary”(zie weetjes), die in 1553 aan de macht kwam. Haar opvolgster Elizabeth I, dochter uit het huwelijk met Anna van Boleyn regeerde vanaf 1558 lange tijd over Engeland. Ze herstelde twee jaar na haar aanstelling de Engelse Staatskerk voorgoed en onder haar beleid werd Engeland een grote en machtige staat.

 

Weetjes

  • Nederlandse polyfonisten is de verzamelnaam van een groep componisten van bij ons. Zij waren werkzaam aan zowat alle belangrijke hoven in de renaissance en hadden grote invloed op het muziekleven. Hun polyfone schrijfwijze kenmerkt zich door de onafhankelijkheid van alle stemmen. Deze zelfstandige lijnen passen wonderlijk in een mooi uitgebalanceerd geheel.
  • De luitist Philip van Wilder was naast hofmusicus ook verantwoordelijk voor het beheer van  de muziekinstrumenten van de koning in de verschillende paleizen. Uit de lijst van van Wilder blijkt dat Hendrik  VIII een weergaloze collectie muziekinstrumenten vergaarde in zijn leven: luiten, trompetten, klavecimbels, … Er staan maar liefst 78 blokfluiten op deze lijst, gemaakt uit palm-, walnoot- of eikehout, vaak rijkelijk afgewerkt met zilver. Achttien instrumenten waren helemaal van ivoor!
  • Sir Thomas More was een persoonlijke vriend van Erasmus. Desiderius Erasmus droeg trouwens zijn “Lof der zotheid “ op aan More. De naam More of Morus inspireerde hem voor het woord Moria (zotheid).
  • Bloody Mary (alias Maria Tudor, dochter van Hendrik VIII en zijn eerste vrouw Catherina van Aragon) is nu de naam van een sterke drank met tomatensap.
Alle rechten bij flutomanie